Hương nhu tía (Herba Ocimi sancti)
Có thể phun dung dịch sắt (III) clorid 1% trong ethanol (TT) lên bản mỏng khác sau khi khai triển ở hệ dung môi trên để phát hiện riêng vết eugenol có màu vàng nâu.
Đoạn đầu cành có hoặc không có hoa được phơi trong bóng râm hoặc sấy nhẹ cho đến khô của cây Hương nhu tía (Ocimum tenuiflorum L.), họ Bạc hà (Lamiaceae).
Mô tả nhận dạng
Đoạn đầu thân và cành có thiết diện vuông, mặt ngoài màu nâu tím, có nhiều lông. Lá mọc đối chéo chữ thập, cuống dài 1 - 2 cm. Phiến lá hình trứng, đầu thuôn nhọn, dài 2 - 4 cm, rộng 1,5 – 3,5 cm, mép có răng cưa, màu xanh lục ở mặt trên, tím đậm hoặc phớt tím ở mặt dưới, có lông. Hoa là xim co ở đầu cành, xếp thành từng vòng 6 – 8 hoa tạo thành xim co. Dược liệu khô thường có một số lá và hoa đã rụng, để lại cuống ở trên cành. Quả bế, với bốn phân quả đựng trong đài tồn tại. Quả khô, ngâm vào nước sẽ trương nở một lớp chất nhầy màu trắng bao bọc chung quanh. Toàn cây có mùi thơm đặc trưng, vị hơi cay, tê.
Vi phẫu, tách lớp
Lá: Biểu bì trên và biểu bì dưới có mang lông che chở đa bào gồm 2 - 10 tế bào xếp thành dãy dài. Tế bào của lông có thành khá dày, chỗ chân lông dính vào biểu bì các tế bào nhô cao tạo thành u lồi. Lông tiết có chân gồm 1 - 2 tế bào ngắn, đầu thường có 2 – 4 tế bào chứa tinh dầu màu vàng. Ở vùng gân chính có mô dầy nằm sát biểu bì trên và biểu bì dưới. Cung libe-gỗ thường chia làm hai, phần trên có hai bó libe-gỗ nhỏ quay xuống đối diện với hai cung libe-gỗ to. Cung mô dầy dính kèm theo phía dưới của cung libe. Phần phiến lá có một lớp mô giậu ở sát biểu bì trên, kế đến là mô khuyết.
Bột
Bột màu xanh nâu, mùi thơm, vị hơi cay.
Lông che chở đa bào có nhiều đoạn thắt, bề mặt lấm tấm. Lông tiết chân 1 - 2 tế bào ngắn, đầu có 2 - 4 tế bào chứa tinh dầu màu vàng. Mảnh biểu bì lá có lỗ khí (kiểu trực bào). Mảnh mạch vạch, mạch xoắn, mạch mạng, mạch chấm. Hạt phấn hoa hình cầu đường kính 35 - 39 µm, có 6 rãnh, bề mặt có dạng mạng lưới. Mảnh biểu bì cánh hoa có màng ngoằn ngoèo, mang nhiều lông tiết. Sợi đứng riêng lẻ hay chụm thành từng đám. Tế bào mô cứng thành dầy và có ống trao đổi rõ.
Định tính
Phương pháp sắc ký lớp mỏng.
Bản mỏng: Silica gel G
Dung môi khai triển: Cyclohexan - ethylacetat (9 : 1).
Dung dịch thử: Tinh dầu cất lôi cuốn theo hơi nước ở phần định lượng, pha loãng trong xylen (TT) theo tỷ lệ khoảng 1 : 1.
Dung dịch đối chiếu: Tinh dầu hương nhu pha loãng trong xylen (TT) theo tỷ lệ 1: 1 hoặc eugenol (5 giọt) trong 1 ml xylen (TT).
Cách tiến hành: Chấm riêng biệt lên bản mỏng khoảng 20 μl dung dịch thử và dung dịch đối chiếu. Triển khai sắc ký đến khi dung môi đi được 10 - 12 cm, lấy bản mỏng ra, phun lên bản mỏng dung dịch vanillin 1% trong acid sulfuric (TT), sấy bản mỏng ở 110 oC trong 5 phút.
Dung dịch thử phải xuất hiện ít nhất 3 vết có giá trị Rf khoảng 0,7 (màu xanh tím), 0,35 (vết eugenol, có màu vàng cam), 0,2 (màu tím). Trong đó, vết có Rf khoảng 0,3 – 0,4 là vết eugenol to nhất và đậm nhất, dung dịch thử phải có vết này và phải có cùng màu sắc, giá trị Rf với dung dịch đối chiếu.
Có thể phun dung dịch sắt (III) clorid 1% trong ethanol (TT) lên bản mỏng khác sau khi khai triển ở hệ dung môi trên để phát hiện riêng vết eugenol có màu vàng nâu.
Độ ẩm
Không quá 13%. Dùng 10 g dược liệu đã cắt nhỏ.
Tro toàn phần
Không quá 16%.
Tro không tan trong acid
Không quá 3%.
Tạp chất
Không quá 1%.
Định lượng
Định lượng tinh dầu trong dược liệu.
Cho 40 g dược liệu khô đã cắt nhỏ vào bình cầu dung tích 500 ml của bộ dụng cụ định lượng tinh dầu trong dược liệu, thêm 300 ml nước, 0,5 ml xylen (TT) vào ống hứng tinh dầu có khắc vạch, tiến hành cất trong 4 giờ với tốc độ 2,5 ml đến 3,5 ml/phút.
Dược liệu phải chứa ít nhất 0,5% tinh dầu (tính theo dược liệu khô tuyệt đối).
Qui trình chế biến
Thu hái vào lúc cây đang ra hoa, rửa sạch, cắt thành từng đoạn 3 - 4 cm, phơi âm can đến khô.
Bảo quản
Để nơi khô mát, tránh làm mất tinh dầu.
Tính vị, quy kinh
Tân, ôn. Vào hai kinh phế, vị.
Công dụng thuốc và chủ trị
Xem Hương nhu trắng.
Cách dùng, liều lượng
Ngày dùng 6 - 12 g, dạng thuốc sắc, thuốc hãm.
***Chú ý - Kiêng kỵ và đề phòng
Ho lao mạn tính không nên dùng.
A.D lớp YTCC - K4 Y thái bìnhCó thể bạn quan tâm
- Thuốc Actiso (Lá, Folium Cynarae scolymi)
- Thông tin Ba kích (Rễ Dây ruột gà, Radix Morindae officinalis)
- Thông tin Bá tử nhân (Semen Platycladi orientalis)
- Thông tin Bạc hà (Herba Menthae)
- Thông tin Bách bộ (Radix Stemonae tuberosae)
- Thông tin Bạch chỉ (Radix Angelicae dahuricae)
- Thông tin Bạch đậu khấu (Fructus Amomi)
- Thông tin Bạch giới tử (hạt cải trắng, Semen Sinapis albae)
- Thông tin Bạch hoa xà thiệt thảo (Herba Hedyotis difusae)
- Thông tin Bách hợp (Bulbus Lilii)
- Thông tin Bạch tật lê (Thích Tật Lê, Gai chống, Gai sầu Fructus Tribuli terrestris)
- Thông tin Bạch thược (Radix Paeoniae lactiflorae)
- Thông tin Bạch truật (Rhizoma Atractylodis macrocephalae)
- Thông tin Bán hạ bắc (Rhizoma Pinelliae)
- Thông tin Bán hạ nam (Củ chóc, Rhizoma Typhonii trilobati)
- Thông tin Bìm bìm biếc (Semen Pharbitidis)
- Thông tin Bình vôi (Tuber Stephaniae)
- Thông tin Bồ bồ (Herba Adenosmatis indiani)
- Thông tin Bồ công anh (Herba Lactucae indicae)
- Thông tin Bổ cốt chỉ (Fructus Psoraleae corylifoliae)
- Thông tin Cà độc dược (Flos Daturae metelis)
- Thông tin Cá ngựa (Hippocampus)
- Thông tin Cải củ (Semen Raphani sativi)
- Thông tin Cam thảo (Radix Glycyrrhizae)
- Thông tin Cành dâu (Ramulus Mori albae)
- Thông tin Cánh kiến trắng (Benzoinum)
- Thông tin Cát cánh (Radix Platycodi grandiflori)
- Thông tin Cát sâm (Radix Millettiae speciosae)
- Thông tin Cau (Pericarpium Arecae catechi)
- Thông tin Câu đằng (Ramulus cum Unco Uncariae)
- Thông tin Cẩu kỷ tử (Fructus Lycii)
- Thông tin Cẩu tích (Rhizoma Cibotii)
- Thông tin Chè dây (Folium Ampelopsis)
- Thông tin Chè vằng (Folium Jasmini subtripinervis)
- Thông tin Chỉ thực (Fructus Aurantii immaturus)
- Thông tin Chỉ xác (Fructus Aurantii)
- Thông tin Chiêu liêu (Cortex Terminaliaen nigrovenulosae)
- Thông tin Cỏ ngọt (Folium Steviae rebaudianae)
- Thông tin Cỏ nhọ nồi (cỏ mực, Herba Ecliptae)
- Thông tin Cỏ tranh (bạch mao căn, Rhizoma Imperatae cylindricae)
- Thông tin Cỏ xước (Radix Achyranthis asperae)
- Thông tin Cốc tinh thảo (Flos Eriocauli)
- Thông tin Cối xay (Herba Abutili indici)
- Thông tin Cốt khí (Radix Polygoni cuspidati)
- Thông tin Cốt toái bổ (Rhizoma Drynariae)
- Thông tin Củ mài (Hoài sơn, Tuber Dioscoreae persimilis)
- Thông tin Củ súng (Radix Nymphaeae stellatae)
- Thông tin Cúc hoa vàng (Flos Chrysanthemi indici)
- Thông tin Dạ cẩm (Herba Hedyotidis capitellatae)
- Thông tin Đại hoàng (Rhizoma Rhei)
- Thông tin Đại hồi (Fructus Illicii veri)
- Thông tin Đại phù bình (Herba Pistiae)
- Thông tin Dâm dương hoắc (Herba Epimedii)
- Thông tin Đạm trúc diệp (Herba Lophatheri)
- Thông tin Đan sâm (Radix Salviae miltiorrhizae)
- Thông tin Đẳng sâm (Radix Codonopsis pilosulae)
- Thông tin Đăng tâm thảo (Medulla Junci effusi)
- Thông tin Dành dành (Chi tử, Fructus Gardeniae)
- Thông tin Đậu đen (Semen Vignae cylindricae)
- Thông tin Đậu ván trắng (Semen Lablab)
- Thông tin Đậu xanh (Semen Vignae aurei)
- Thông tin Dây đau xương (Caulis Tinosporae tomentosae)
- Thông tin Địa cốt bì (Cortex Lycii)
- Thông tin Địa du (Radix Sanguisorbae)
- Thông tin Địa hoàng (Sinh địa, Radix Rhemanniae glutinosae)
- Thông tin Địa liền (Rhizoma Kaempferiae galangae)
- Thông tin Địa long (Giun đất, Pheretima)
- Thông tin Diên hồ sách (Tuber Corydalis)
- Thông tin Diếp cá (Herba Houttuyniae cordatae)
- Thông tin Diệp hạ châu (Chó đẻ răng cưa, Herba Phyllanthi urinariae)
- Thông tin Diệp hạ châu đắng (Cây chó đẻ răng cưa xanh, Herba Phyllanthi amari)
- Thông tin Đinh hương (Flos Syzygii aromatici)
- Thông tin Đinh lăng (Rễ, Radix Polysciacis)
- Thông tin Đỗ trọng (Cortex Eucommiae)
- Thông tin Độc hoạt (Radix Angelicae pubescentis)
- Thông tin Đơn lá đỏ (Folium Excoecariae)
- Thông tin Dừa cạn (Folium Catharanthi rosei)
- Thông tin Đương quy (Radix Angelicae sinensis)
- Thông tin Đương quy di thực (Radix Angelicae acutilobae)
- Thông tin Gừng (Can khương, Rhizoma Zingiberis)
- Thông tin Hạ khô thảo (Spica Prunellae)
- Thông tin Hà thủ ô đỏ (Radix Fallopiae multiflorae)
- Thông tin Hà thủ ô trắng (Radix Streptocauli)
- Thông tin Hạt đào (Semen Pruni)
- Thông tin Hạt gấc (Semen Momordicae cochinchinensis)
- Thông tin Hạt mã đề (Xa tiền tử, Semen Plantaginis)
- Thông tin Hạt mã tiền (Semen Strychni)
- Thông tin Hậu phác (Cortex Magnoliae officinalis)
- Thông tin Hồ tiêu (HFructus Piperis nigri)
- Thông tin Hoa đại (Flos Plumeriae rubrae)
- Thông tin Hoắc hương (Herba Pogostemonis)
- Thông tin Hoàng bá (Cortex Phellodendri)
- Thông tin Hoàng cầm (Radix Scutellariae)
- Thông tin Hoàng đằng (Caulis et Radix Fibraureae)
- Thông tin Hoàng kỳ (Radix Astragali membranacei)
- Thông tin Hoàng liên (Rhizoma Coptidis)
- Thông tin Hoàng nàn (Cortex Strychni wallichianae)
- Thông tin Hoàng tinh (Rhizoma Polygonati)
- Thông tin Hoạt thạch (Talcum)
- Thông tin Hồng hoa (Flos Carthami tinctorii)
- Thông tin Húng chanh (Folium Plectranthi amboinici)
- Thông tin Hương gia bì (Cortex Periplocae)
- Thông tin Hương nhu trắng (Herba Ocimi gratissimi)
- Thông tin Hương phụ (Củ gấu, Rhizoma Cyperi)
- Thông tin Huyền sâm (Radix Scrophulariae)
- Thông tin Huyết đằng (Caulis Spatholobi suberecti)
- Thông tin Huyết giác (Lignum Dracaenae cambodianae)
- Thông tin Hy thiêm (Herba Siegesbeckiae)
- Thông tin Ích mẫu (Herba Leonuri japonici)
- Thông tin Ích trí (Riềng lá nhọn, Fructus Alpiniae oxyphyllae)
- Thông tin Ké đầu ngựa (Fructus Xanthii strumarii)
- Thông tin Kê nội kim (Màng mề gà, Endothelium Corneum Gigeriae Galli)
- Thông tin Kha tử (Chiêu liêu, Fructus Terminaliae chebulae)
- Thông tin Khiêm thực (Semen Euryales)
- Thông tin Khổ hạnh nhân (Semen Armeniacae amarum)
- Thông tin Khoản đông hoa (Flos Tussilaginis farfarae)
- Thông tin Khương hoạt (Rhizoma et Radix Notopterygii)
- Thông tin Kim anh (Fructus Rosae laevigatae)
- Thông tin Kim ngân (Caulis cum folium Lonicerae)
- Thông tin Kim ngân hoa (Flos Lonicerae)
- Thông tin Kim tiền thảo (Herba Desmodii styracifolii)
- Thông tin Kinh giới (Herba Elsholtziae ciliatae)
- Thông tin Lá dâu (Folium Mori albae)
- Thông tin Lá hen (Nam tỳ bà, Folium Calotropis)
- Thông tin Lá lốt (Herba Piperis lolot)
- Thông tin Lá lức (Hải sài, Folium Plucheae pteropodae)
- Thông tin Lá mã đề (Folium Plantaginis)
- Thông tin Lạc tiên (Herba Passiflorae foetidae)
- Thông tin Liên kiều (Fructus Forsythiae suspensae)
- Thông tin Lô hội (Aloe)
- Thông tin Long đởm (Radix et Rhizoma Gentianae)
- Thông tin Long nhãn (Arillus Longan)
- Thông tin Ma hoàng (Herba Ephedrae)
- Thông tin Mạch môn (Ô tặc cốt, Os Sepiae)
- Thông tin Mạch môn (Radix Ophiopogonis japonici)
- Thông tin Mạn kinh tử (Fructus Viticis trifoliae)
- Thông tin Mân xôi (Fructus Rubi)
- Thông tin Măng cụt (Pericarpium Garciniae mangostanae)
- Thông tin Mật ong (Mel)
- Thông tin Mẫu đơn bì (Cortex Paeoniae suffruticosae)
- Thông tin Nhung hươu (Lộc nhung, Cornu Cervi Pantotrichum)
- Thông tin Nụ hòe (Flos Styphnolobii japonici imaturi)
- Thông tin Phòng đẳng sâm (Radix Codonopsis javanicae)
- Thông tin Quả dâu (Fructus Mori albae)
- Thông tin Rễ gai (Trữ ma căn, Radix Boehmeriae niveae)
- Thông tin Sài hồ nam (Radix Plucheae pteropodae)
- Thông tin Tầm gửi (Herba Loranthi)
- Thông tin Tinh dầu bạc đàn (Oleum Eucalypti)
- Thông tin Tinh dầu bạc hà (Oleum Menthae)
- Thông tin Tinh dầu hồi (Oleum Anisi stellati)
- Thông tin Tinh dầu hương nhu trắng (Oleum Ocimi gratissimi)
- Thông tin Tinh dầu long não (Oleum Cinnamomi camphorae)
- Thông tin Tinh dầu quế (Oleum Cinnamomi)
- Thông tin Tinh dầu tràm (Oleum Cajuputi)
- Thông tin Tô mộc (Gỗ, Lignum Sappan)
- Thông tin Toàn yết (Scorpio)
- Thông tin Tỏi (Căn hành, Bulbus Allii)
- Thông tin Trắc bách diệp (Cacumen Platycladi)
- Thông tin Trạch tả (Thân rễ, Rhizoma Alismatis)
- Thông tin Tràm (Cành lá, Chè đồng, Ramulus cum folio Melaleucae)
- Thông tin Trần bì (Pericarpium Citri reticulatae)
- Thông tin Tri mẫu (Thân rễ, Rhizoma Anemarrhenae)
- Thông tin Tử uyển (Rễ, Radix et Rhizoma Asteris)
- Thông tin Tục đoạn (Rễ, Radix Dipsaci)
- Thông tin Tỳ bà (Lá, Nhót tây, Nhót Nhật bản, Folium Eriobotryae)
- Thông tin Tỳ giải (Rhizoma Dioscoreae)
- Thông tin Uy linh tiên (Rễ, Radix Clematidis)
- Thông tin Vàng đắng (Thân, Caulis Coscinii fenestrati)
- Thông tin Viễn chí (Rễ, Radix Polygalae)
- Thông tin Vỏ rễ dâu (Cortex Mori albae radicis)
- Thông tin Vông nem (Lá, Folium Erythrinae)
- Thông tin Xà sàng (Quả, Fructus Cnidii)
- Thông tin Xích thược (Rễ, Radix Paeoniae)
- Thông tin Xương bồ (Rhizoma Acori)
- Thông tin Xuyên bối mẫu (Bulbus Fritillariae)
- Thông tin Xuyên khung (Rhizoma Ligustici wallichii)
- Thông tin Xuyên sơn giáp (Vẩy Tê tê, vẩy Trút, Squamatis)
- Thông tin Xuyên tiêu (Fructus Zanthoxyli)
- Thông tin Ý dĩ (Semen Coicis)